Ανδρική φορεσιά φουστανέλα (επίσημη)

Η ανδρική επίσημη φορεσιά όλων των Σαρακατσάνων ήταν η φουστανέλα. Η κλέφτικη φορεσιά, η οποία διατηρώντας αρχαιοελληνικά στρατιωτικά γνωρίσματα, διαμορφώθηκε ανάλογα με τη χρήση στα χρόνια της κλεφτουριάς. Πολλοί ειδικοί λένε ότι η φουστανέλα είναι επέκταση του μανδύα. Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε βάσει των στοιχείων, ότι ο μανδύας ήταν ένα είδος κοντής φουστανέλας, που έφθανε μέχρι κάτω από τους γοφούς. Η φουστανέλα αποκτά το μήκος κάτω από το γόνατο μάλλον λόγω του δυνατού κρύου που είχε στην Πίνδο. Κάτω από τη φουστανέλα, στα πόδια, φορούσαν τις κάλτσες, οι οποίες βάσει στοιχείων είναι η συνέχεια των αρχαίων περικνημίδων.

Όλοι οι κλέφτες, εκτός των παραπάνω στοιχείων που φορούσαν στην φορεσιά τους, είχαν μακριά μαλλιά ριγμένα στην πλάτη και φορούσαν ανοιχτό το πουκάμισο στο στήθος, σαν ένδειξη ανδρείας και ελεύθερου ατόμου. Μια λαϊκή θυμοσοφία λέει: «Εγώ δεν είμαι κουμπωμένος».

Τα κομμάτια της παραπάνω φορεσιάς είναι τα εξής:

1. Κατάσαρκα στο κορμί φοριέται το κατασάρκι, ένα άσπρο μάλλινο εσώρουχο, είδος φανέλας.
2. Πουκάμισο. Ήταν άσπρο με φρούτα, δηλαδή φαρδιά ημι-μακρά μανίκια. Τα πολύ επίσημα είχαν πέντε σειρές μαύρα κουμπιά στο στήθος.
3. Στα πόδια φορούσαν πατούνες, πλεχτές μάλλινες με σχέδια, με κοντοτσούραπο μέχρι τον αστράγαλο. Στις γάμπες, μέχρι πάνω από το γόνατο, φορούσαν μάλλινες άσπρες υφαντές κάλτσες, κεντημένες με μαύρα κατσέλια (είδος γαϊτανιών), στις οποίες ψηλά πάνω από τη γάμπα έπιανε η μάλλινη υφαντή καλτσοδέτα, μαύρη ή βυσσινιά, με κοντή φούντα, ραμμένη στο πίσω μέρος. Οι κάλτσες είχαν ειδικό κορδόνι, του οποίου το επάνω μέρος πιανόταν στη μέση, για να τις κρατάει τεντωμένες.
4. Πάνω από το πουκάμισο φορούσαν τη φουστανέλα, φτιαγμένη από άσπρο χασεδένιο ύφασμα, με 400 τριγωνικά φύλλα, τα λαγκιόλια. Οι καλύτερες φουστανέλες ήταν φτιαγμένες σε δυο τμήματα, τα οποία ενώνονταν με κόπτσες δεξιά και αριστερά στο ζωστάρι (δηλ. σε μια μικρή ζώνη - τελείωμα της μέσης στη φουστανέλα). Η φουστανέλα ήταν μακριά, μέχρι κάτω από το γόνατο.
5. Στη μέση φορούσαν ζωνάρι μάλλινο βυσσινί, με άσπρα αχράδια (ρίγες), τέσσερα ή πέντε μαζί στη σειρά, κατά διαστήματα. Πάνω από το ζωνάρι, μέχρι το 1925, φορούσαν το σιλάχι ή σλιάφι, όπως το έλεγαν. Το σιλάχι είναι δερμάτινη πλατιά ζώνη με πολλές θήκες για χρήματα και όπλα.
6. Τσιπκένι. Είναι το επίσημο πανωφόρι. Το φορούσαν πάνω από το πουκάμισο. Ήταν μάλλινο, από τσόχα σε χρώμα μπλε ή πράσινο, με δύο μανίκια ριγμένα στις πλάτες, κεντημένα με κορδόνι μαύρο ή χρυσό.
7. Στο κεφάλι, μέχρι το 1920, φορούσαν βυσσινί φέσι με φούντα ή άσπρο χωρίς φούντα, στο οποίο ήταν τυλιγμένο ένα μαύρο μαντήλι, το λεγόμενο λαχούρι.
8. Επίσης πάνω από το τσιπκένι, το χειμώνα φορούσαν τη φλοκάτα. Η φλοκάτα ήταν πανωφόρι αμάνικο και μακρύ, μέχρι τις γάμπες. Ήταν υφαντό μάλλινο άσπρο, με περασμένους στην ύφανση άσπρους πυκνούς φλόκους (λόιδα) διαλεγμένους από μαλλί, πριν ακόμα το ξάνουν. Η φλοκάτη φοριόταν στα χρόνια της κλεφτουριάς. Πολλοί τσελιγκάδες όμως τη φορούσαν και μέχρι το 1920.

Ανδρική καθημερινή φορεσιά της Θράκης ή Πολιτική

Σεγκούνι

Με την καθημερινή φορεσιά αντί της φουστανέλας φορούσαν το σεγκούνι, που είναι άσπρη, μάλλινη, υφαντή φουστανέλα, με λίγα λαγκιόλια, τα οποία στα ενώματα είχαν κορδόνι από κατσέλι ή γαϊτάνι. Το σεγκούνι ήταν ανοιχτό στο μπροστινό μέρος. Στο άνοιγμα οι μηροί καλύπτονταν από πουκάμισο, το οποίο ήταν μακρύ μέχρι το γόνατο, όπως και το σεγκούνι, που πιανόταν στη μέση με κόπτσες ή ράβονταν στο τσαμαντάνι κι έδινε την εντύπωση φορέματος. Το τσαμαντάνι έφτανε μέχρι τη μέση. Ήταν φτιαγμένο από υφαντό μάλλινο ύφασμα γενωμένο, δηλαδή χτυπημένο στη νεροτριβή. Το μπροστινό μέρος έκλεινε με κόπτσες στο ύψος της μέσης και ήταν φτιαγμένο από μαύρα κατσέλια ή γαϊτάνια, και από το στήθος μέχρι και τη μέση είχε μπροστάρι που κούμπωνε μέσα αριστερά, κοντά στη μασχάλη. Στη μέση, μέχρι τη δεκαετία του 1920, φορούσαν ζωνάρι και σιλάχι, όπως και με τη φουστανέλα. Μερικοί γέροντες συνέχισαν να τα φοράνε μέχρι το 1940 περίπου. Στο κεφάλι φορούσαν στην αρχή λαχούρι. Αργότερα φόρεσαν το στραγγάνι, ένα μαύρο στρογγυλό καπέλο με τρία κουμπιά κάθετα και τρία οριζόντια, που σχημάτιζαν σταυρό.

Ποτούρι

Για πανωφόρι, με το σεγκούνι, φορούσαν τη γκουζόκα. Η γκουζόκα είχε μανίκια και φοριόταν εφαρμοστή μέχρι τη μέση. Δεν κάλυπτε ολόκληρο το στήθος. Ήταν φτιαγμένη από το ίδιο ύφασμα με το τσαμαντάνι. Εκτός από τη γκουζόκα, φορούσαν και την κοντόκαπα, ένα μαύρο αμάνικο πανωφόρι, μακρύ μέχρι τις γάμπες, με διακοσμητικά μανίκια να πέφτουν στις πλάτες.

Μετά το τέλος του Α' παγκοσμίου πολέμου σταμάτησαν να φορούν κάλτσες με το σεγκούνι και φόρεσαν το μποτούρι ή αλλιώς μπουτούρι, που ήταν σχεδόν όμοιο με το αντίστοιχο θρακιώτικο παντελόνι, με μόνη διαφορά ότι στο μπροστινό κάτω μέρος το παντελόνι έκανε μια μύτη, που ήταν αντίστοιχη της κάλτσας. Τέλος, μετά το 1930, φόρεσαν την κιλότα με τσουράπια πλεκτά μέχρι το γόνατο.

Γυναικεία φορεσιά της Θράκης ή Πολιτική

Τη γυναικεία φορεσιά των Σαρακατσάνων της Θράκης, που λέγεται και πολιτική, αποτελούν τα εξής κομμάτια:

1. Κατασάρκι, μάλλινο άσπρο, το οποίο φορούσαν από τη μέση και πάνω για εσώρουχο, από ένα είδος τσόχας χτυπημένης στη νεροτριβή.
2. Πουκάμισο βαμβακερό υφαντό άσπρο, μακρύ μέχρι κάτω από τις γάμπες. Φοριέται μετά το κατασάρκι. Στον ποδόγυρο, που δεν τον σκέπαζε η φούστα, είχε δαντελωτά κεντήματα με τριγωνικά μοτίβα, που λέγονταν μέρτζα. Ήταν ανοιχτό στο στήθος και είχε κέντημα στις δύο πλευρές του ανοίγματος, πλάτους περίπου 5 εκ. Το κέντημα αυτό, που λεγόταν μπρουμάνικο, ήταν όμοιο με το κέντημα στα φρούτα, τα μανίκια που έφθαναν κάτω από τον αγκώνα. Τα φρούτα ήταν κεντημένα με διαφορετικό κέντημα για τα κορίτσια και διαφορετικό για τις νιόπαντρες. Τα φρούτα για τις μεν κοπέλες, όπως και για τις ηλικιωμένες, είχαν κέντημα αραιό ή στενό, ενώ για τις νυφάδες ήταν ολοκέντητα με το σχέδιο που λεγόταν μισιακό.
3. Το τσαμαντάνι είναι ένα είδος γιλέκου που φοριέται πάνω από το πουκάμισο. Το πίσω μέρος μέχρι τις μασχάλες είναι υφαντό μάλλινο, συνήθως βυσσινί σκούρο, χτυπημένο στη νεροτριβή. Το μπροστινό είναι φτιαγμένο με κατσέλια ή γαϊτάνια και έχει άνοιγμα που κουμπώνει με κόπτσες. Τα κατσέλια είναι στριφτά κορδόνια και τα γαϊτάνια είναι πλεξούδες και ράβονται το ένα δίπλα στο άλλο, σχηματίζοντας διάφορα σχέδια.
4. Στη συνέχεια φοριέται η πολύπτυχη φούστα, που ράβεται στο τσαμαντάνι ή πιάνεται σ' αυτό με κόπτσες. Είναι μακριά μέχρι τη γάμπα φτιαγμένη με λαγκιόλια, δηλαδή τριγωνικά κομμάτια ενωμένα το ένα δίπλα στο άλλο, και στο κάτω μέρος είναι κεντημένη με κατσέλια ή γαϊτάνια. Το μπροστινό μέρος, όπου μπαίνει η ποδιά, είναι ίσιο χωρίς λαγκιόλια.
5. Η ποδιά φοριέται πάνω από τη φούστα, στο μπροστινό ίσιο μέρος. Οι πολύ παλιές ποδιές ήταν μάλλινες κόκκινες, κεντημένες. Κάτι ανάλογο είναι η μάλλινη κεντητή παναούλα, η οποία είναι μικρότερη. Νεότερη είναι η φρουτοποδιά, που φοριόταν αργότερα κάτω από την παναούλα, και είναι φτιαγμένη από μεταξωτό ή βαμβακερό ύφασμα. Έχουμε τέλος και τη φουστίσια ποδιά ή ζυμοποδιά, η οποία είναι μάλλινη κεντημένη, μεγαλύτερη από την παναούλα και με διαφορετικά σχέδια. Η ποδιά δενόταν στη μέση με υφαντή καλτσοδέτα.
6. Το βυσσινί ζωνάρι που ζώνει στη μέση είναι φτιαγμένο με ύφασμα μάλλινο από ανδρικό ζωνάρι. Ολόγυρα έχει ραμμένα κατσέλια ή γαϊτάνια, για να δώσουν μεγαλύτερο φάρδος, και τα σχέδια είναι ανάλογα με τα σχέδια του τσαμαντανιού.
7. Το πανωφόρι ή σεγκούνι είναι μάλλινο υφαντό άσπρο, χτυπημένο στη νεροτριβή. Είναι αμάνικο κεντημένο στο μπροστινό μέρος και πίσω στις πλάτες. Στο πίσω μέρος, στη μέση, έχει δύο μάλλινες βυσσινιές φούντες. Σαν πανωφόρι καθημερινό φορούσαν ακόμη το γκουζόκι, το οποίο είναι υφαντό με πιέτες από τη μέση μέχρι τους γοφούς και με μανίκια να πέφτουν στην πλάτη, κεντημένα με φρέντζες, αντίστοιχο με το ανδρικό τσιπκένι και όμοιο με της Ηπείρου.
8. Στο κεφάλι φορούν βυσσινί σκούφο, ένα είδος φεσιού με φούντα και από πάνω μπόχο, ένα μάλλινο μαντίλι με κρόσσια ολόγυρα. Τον μπόχο τον δίπλωναν τριγωνικά, ρίχνοντας τις άκρες στην πλάτη, τον έβαζαν στο κεφάλι με το κέντρο πάνω από το μέτωπο και πιανόταν με καρφίτσα χρυσή ή ασημένια από τα μαλλιά.
9. Στα πόδια φορούν κάλτσες και πατούνες. Τις κάλτσες τις φορούν από το γόνατο μέχρι τον αστράγαλο, ενώ τις πατούνες με το κοντοτσούραπο τις φορούν στην πατούσα. Το κοντοτσούραπο περιβάλλει τον αστράγαλο και μπαίνει πάνω από την κάλτσα. Οι πολύ παλιές κάλτσες ήταν κόκκινες με πολλά γεωμετρικά σχέδια. Οι νεότερες έχουν αντίστοιχα σχέδια σε χρώμα άσπρο, μαύρο, μπλε, βυσσινί.
10. Στα χέρια φορούν μανίκια, τα οποία πιάνονταν με κόπτσα από το κατασάρκι, κάτω από τα φρούτα. Το κάτω μέρος που έπιανε τον καρπό το έλεγαν χειρότι και ήταν πλεκτό ή φτιαγμένο με κατσέλια ή γαϊτάνια. Το υπόλοιπο ήταν από οποιοδήποτε μάλλινο ή βαμβακερό ύφασμα.
11. Στο λαιμό μέχρι το 1918 φορούσαν άσπρο μαντήλι, για να καλύπτεται το άνοιγμα στο τσαμαντάνι. Μετά το μαντήλι φόρεσαν την τραχλιά ή πετσέτα, η οποία ήταν στολισμένη με φρέντζες και δαντέλα.
12. Στη μέση, πάνω από το ζωνάρι, φορούσαν ασημένια πόρπη, τον γκουμπέ, περασμένο σε δερμάτινη ζώνη στολισμένη με ασημένια και χρυσά καρφιά. Λεγόταν και φώκη, επειδή το δέρμα ήταν από φώκια, ευεργετικό για την τεκνοποίηση.
13. Τα παπούτσια για τις νυφάδες ήταν χοντρά, μπουμπέ με χοντρές σόλες, με καρφιά και κεντημένα με μεταλλικά κουμπάκια. Όλο το στυλ ήταν ανάλογο με των ανδρικών. Τα παπούτσια αυτά φορέθηκαν όταν σταμάτησαν τα τσαρούχια.
14. Στο στήθος φορούσαν αρμαθιές φλουριά και μεγάλο ασημένιο κουστέκι. Φορούσαν ένα είδος σκουλαρίκια, τα κατσαμέρια, τα οποία πιάνονταν από τα μαλλιά δίπλα στα αυτιά, με ασημένιες αλυσίδες, με φλουράκια χρυσά ή ασημένια και πολύτιμες πέτρες. Συγχρόνως όμως φορούσαν και σκουλαρίκια στα αυτιά.

Φορεσιά πολίτικη με άσπρο μαντήλι στο λαιμό

Ένα σχέδιο από μαντήλι το οποίο φορούσαν στο λαιμό πριν την τραχλιά

Τέλος, στις νύφες έδιναν και μια ασημοσουγιά, την οποία κρεμούσαν με ασημένιο κουστέκι από τη μέση.

Γυναικεία φορεσιά της Κεντρικής Μακεδονίας ή Κασσανδρινή

Η γυναικεία κασσανδρινή φορεσιά στα βασικά της κομμάτια δεν είναι τελείως διαφορετική από την πολιτική της Θράκης. Αποτελείται από τα ίδια κομμάτια: κατασάρκι, πουκάμισο, το οποίο διαφέρει μόνο στα μανίκια (φρούτα), που είναι κεντημένα με πιο βαρύ κέντημα, και τις κάλτσες. Διαφέρουν όμως τελείως η φούστα και το τσαμαντάνι. Η φούστα δεν είναι φτιαγμένη με λαγκιόλια, αλλά με τρία παράλληλα ραμμένα υφαντά κομμάτια, που σουρώνουν και ράβονται στο ζωστάρι. Έτσι είναι ραμμένες και οι σαρακατσάνικες φούστες της Αττικής, της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Δεν έχει τσαμαντάνι, αλλά κορμί (μπούστο), που λέγεται ζωστάρι και είναι κεντημένο στις δύο πλευρές, δεξιά κι αριστερά στο στήθος. Συνήθως είναι χρυσοκέντητο. Χρυσοκέντητη είναι και η φούστα και το γκουζόκι. Στο μπροστινό μέρος της φούστας φορούσαν μάλλινη κεντητή ποδιά. Πιανόταν από τη μέση και έφθανε μέχρι το τελείωμα της φούστας. Στο λαιμό φοριέται τραχλιά με προέκταση στο στήθος, για να καλύπτεται το άνοιγμα από το κορμί, το γιλέκο. Στο κεφάλι φορούσαν μπόχο ή μαντήλι χοντρό. Στο στήθος φορούσαν φλουριά και κουστέκια και στη μέση ασημοζώναρο ή γκουμπέ.

Φορεσιά Κεντρικής Μακεδονίας, Κασσανδρινή, μπροστά και πίσω

Φορεσιά Μακεδονίας νεώτερη, μπροστά και πίσω

Η κασσανδρινή φορεσιά άλλαξε μετά το 1935-40: η φούστα, φτιαγμένη πάντα με την ίδια τεχνική, μάκρυνε και έγινε ολόσωμη με κορμί, χωρίς κεντήματα στο γιλέκο και στη φούστα. Είχε μόνο στο κάτω μέρος της φούστας φρέντζες και κεντοπάνια. Κατάργησαν το γκουζόκι και φόρεσαν την μπόλκα, η οποία έφτανε λίγο κάτω από τη μέση, με πέντ' έξι πιέτες στο πίσω μέρος.

Ανδρική μακεδόνικη φορεσιά

Η ανδρική φορεσιά αλλάζει μετά το 1920 και από τη φουστανέλα περνάμε στο σκούρο μπλε μάλλινο παντελόνι με σακάκι, όπως τα ευρωπαϊκά. Ήταν φτιαγμένο από υφαντό μάλλινο ύφασμα καλής ποιότητας, αγένωτο, δηλαδή αχτύπητο στο νερό. Υπήρχε και το ύφασμα για το χειμώνα, το γενωμένο, δηλαδή το χτυπημένο στη νεροτριβή. Μετά το 1935 φορέθηκε η κιλότα με πλεκτά τσουράπια μέχρι το γόνατο, όπως και στους «πολίτες», οι οποίοι δεν είχαν σταματήσει να φορούν τη φουστανέλα μέχρι το 1940 ως επίσημο ένδυμα στους γάμους.

Γυναικεία φορεσιά Θεσσαλίας

Φορεσιά Θεσσαλίας, μπροστά και πίσω

Η φορεσιά της Θεσσαλίας αποτελείται από τα εξής κομμάτια:

1. Κατασάρκι. Μάλλινο υφαντό άσπρο γινωμένο, δηλαδή χτυπημένο στη νεροτριβή. Φοριέται κατάσαρκα για εσώρουχο. Είναι ανοιχτό στο στήθος με κοντά μανίκια, περίπου δέκα πόντους κάτω από τον ώμο.
2. Πουκάμισο. Μακρύ υφαντό βαμβακερό με κέντημα στα μανίκια (φρούτα), τα οποία είναι κεντημένα από τον ώμο μέχρι τον αγκώνα, πολύ πιο φαρδιά από τα φρούτα της Θράκης και με περισσότερο κέντημα. Στο στήθος είναι ανοικτό με κέντημα 5 πόντων και από τις δύο πλευρές μέχρι το λαιμό. Το κέντημα αυτό λέγεται μπρουμάνκο, προφανώς επειδή ήταν το ίδιο με το κέντημα από τα μανίκια.
3. Ζωστάρι. Είδος γιλέκου, μακρύ μέχρι τους γοφούς. Είναι κεντημένο στο μπροστινό μέρος και από τις δύο πλευρές, οι οποίες λέγονται προφύλλια. Υπάρχει μεγάλο άνοιγμα στο στήθος, το οποίο καλύπτεται από το πουκάμισο.
4. Φούστα. Είναι μακριά, από τη μέση μέχρι τη γάμπα. Είναι φτιαγμένη από υφαντό φίνο μάλλινο ύφασμα, λεπτό με γυαλιστερή επιφάνεια. Είναι φτιαγμένη από τρία παράλληλα κομμάτια υφαντού υφάσματος μαζεμένα σούρα, για να γίνουν πιέτες, και ραμμένα στο ζωνάρι της φούστας. Τα χρώματα της φούστας ήταν σκούρα βυσσινί ή γαλάζιο και ήταν στολισμένη με δύο ή τρία κολλήματα από δαντέλα και κεντοπάνι σε ανάλογες αποστάσεις από το γόνατο και κάτω. Στο κάτω μέρος είχε δαντέλα σε σχέδιο μύτες χρωματιστές. Οι πιο επίσημες φούστες, πολύ παλιά, ήταν κεντημένες στο κάτω μέρος γύρω στα δέκα εκατοστά με χρωματιστές κλωστές σε διάφορα σχέδια.
5. Μανίκια. Στα χέρια φορούν μανίκια, τα οποία πιάνονταν με κόπτσα από το κατασάρκι, κάτω από τα φρούτα. Το κάτω μέρος που έπιανε τον καρπό το έλεγαν χειρότι και ήταν πλεκτό με διάφορα σχέδια. Το υπόλοιπο ήταν φτιαγμένο από οποιοδήποτε μάλλινο ή βαμβακερό ύφασμα.
6. Τραχλιά. Φοριέται στο λαιμό και καλύπτει το άνοιγμα του στήθους με μια προέκταση από ύφασμα που έχει από κάτω. Είναι κεντημένη και στολισμένη με δαντέλες και φρέντζες.
7. Ποδιά. Είναι μακριά, φοριέται μπροστά από τη φούστα και δένεται στη μέση. Είναι μακριά, μέχρι το τελείωμα της φούστας. Είναι κεντημένη και στολισμένη με δαντέλα και κεντοπάνι. Το ύφασμα της ποδιάς είναι βαμβακερό ή μάλλινο. Στη φορεσιά της Θεσσαλίας υπάρχει και ένα δεύτερο σχέδιο ποδιάς, μικρότερης από την πρώτη, όμοια σχεδόν με την πολύ παλιά της Θράκης και με σχεδόν ίδια σχέδια.
8. Μαντήλι. Είναι σταμπωτό βαμβακερό με κρόσια, κίτρινο ή άσπρο χρώμα. Το φορούσαν στο κεφάλι δεμένο πίσω. Δεν το φορούσαν τυλιγμένο (μπουρμπουλωμένο), επειδή είναι αντίθετο με την ψυχολογία των Σαρακατσάνων, γιατί θεωρούνταν σημάδι κατάθλιψης. Με αυτό τον τρόπο (μπουρμπουλωμένο) φορούσαν τα μαντήλια οι χήρες και οι γυναίκες που είχαν κάποιο μεγάλο πρόβλημα υγείας στο σπίτι τους.
9. Κάλτσες. Πλεκτές με νήμα άσπρο και κλωστές μάλλινες χρωματιστές σε διάφορα γεωμετρικά σχέδια. Τις φορούσαν στα πόδια από το γόνατο μέχρι τον αστράγαλο.
10. Πατούνες-κοντοτσούραπο. Τις φορούσαν στο κάτω μέρος του ποδιού, στην πατούσα και έπιανε μέχρι τον αστράγαλο.
11. Κάπα πανωφόρι. Το φορούσαν πάνω από το ζωστάρι και ήταν αμάνικο μέχρι τη μέση. Είναι κεντημένο στις δύο μπροστινές πλευρές και πίσω στην πλάτη. Στην πλάτη έχει ριγμένα δύο μανίκια διακοσμητικά, τα οποία ήταν κεντημένα.
12. Τέλος τσαρούχια με φούντες, όμοια με τα ανδρικά.

Γυναικεία φορεσιά Αττικής

Φορεσιά Αττικής με δεμένο μαντίλι, μπροστά και πίσω

Η φορεσιά αυτή αποτελείται από το κατασάρκι, το πουκάμισο, το ζωστάρι, τη φούστα, τα μανίκια, την τραχλιά, το μαντήλι, τις κάλτσες, τις πατούνες, την ποδιά. Όλα τα παραπάνω είναι ίδια με τα κομμάτια της φορεσιάς της Θεσσαλίας, εκτός από τη φούστα, η οποία είναι κεντημένη στο κάτω μέρος, και την ποδιά. Η ποδιά είναι μακριά, από τη μέση μέχρι το κάτω μέρος της φούστας, κεντημένη και στολισμένη με δαντέλα και κεντοπάνι. Το ύφασμα ήταν βαμβακερό ή βελούδο. Η ποδιά αυτή είναι εξέλιξη παλιότερης ποδιάς μάλλινης, κόκκινης, σχεδόν όμοιας με της Θράκης.

Γυναικεία φορεσιά Ηπείρου

Η γυναικεία φορεσιά της Ηπείρου αποτελείται από τα παρακάτω κομμάτια:

1. Κατασάρκι, μάλλινο άσπρο, όπως και στις άλλες φορεσιές.
2. Πουκάμισο, μακρύ, υφαντό, βαμβακερό με φρούτα (μανίκια), φτιαγμένα από χασέ άσπρο χωρίς κέντημα. Το πουκάμισο ήταν ανοιχτό στο στήθος με κέντημα περίπου πέντε πόντους και από τις δύο πλευρές.
3. Κορμί, το λεγόμενο ζωστάρι, είδος γιλέκου. Ανοιχτό στο στήθος με κεντημένα τα δύο προφύλλια, δηλαδή τις δύο μπροστινές πλευρές, και μακρύ, μέχρι τους γοφούς.
4. Φούστα. Μακριά, από τη μέση μέχρι τις γάμπες. Είναι φτιαγμένη με την ίδια τεχνική που είναι της Θεσσαλίας και της Κεντρικής Μακεδονίας. Διαφέρει όμως στις πιέτες. Όλη η φούστα είναι φτιαγμένη σε πιέτες και έχει δύο ή τρία άσπρα σειρίτια στην ύφανση. Επίσης είναι κεντημένη στο κάτω μέρος της.
5. Κάλτσες. Είναι πλεκτές με διάφορα γεωμετρικά σχέδια. Τις φορούσαν στα πόδια και έπιαναν από το γόνατο μέχρι τον αστράγαλο.
6. Πατούνες. Ήταν πλεκτές μαύρες ή γαλάζιες με κοντοτσούραπο, το οποίο έπιανε μέχρι τον αστράγαλο.
7. Πανωφόρι, γκουζόκι ή κάπα. Αμάνικο υφαντό, με δύο διακοσμητικά μανίκια ριγμένα στην πλάτη.
8. Μανίκια. Τα μανίκια στη φορεσιά αυτή είναι πλεκτά στο ίδιο σχέδιο με το σχέδιο από τις κάλτσες.
9. Μαντήλι. Το μαντήλι ήταν μαύρο με κρόσσια γύρω. Στη μία άκρη του είχε σχέδιο σταμπωτό. Το μαντήλι το φορούσαν, σύμφωνα πάντα με στοιχεία από παλιές φωτογραφίες, δεμένο στα μαλλιά, αφήνοντας ελεύθερο το πρόσωπο και το λαιμό, όπως αρμόζει στη Σαρακατσάνα η οποία ζούσε ελεύθερη.

Φορεσιά Ηπείρου, μπροστά και πίσω

Φορεσιά Ηπείρου με γκουζόκι

Στη φορεσιά της Ηπείρου κατατάσσεται και μια άλλη φορεσιά, χωρίς ζωστάρι, η οποία έχει τραχλιά κεντημένη και καλύπτει όλο το στήθος. Το πουκάμισο επίσης δεν έχει φρούτα. Φοριέται με μια γκουζόκα με μανίκια, κοντή μέχρι τη μέση.
Στη φορεσιά της Ηπείρου λείπει εντελώς η ποδιά. Η ποδιά, το σεγκούνι και το πλατυμάνικο πουκάμισο στη Σαρακατσάνα της Ηπείρου φοριούνταν μέχρι το 1920-25.

Ανδρική φορεσιά Αττικής, Θεσσαλίας, Ηπείρου

Όλες οι φορεσιές αυτές είναι σχεδόν όμοιες.
Σαν επίσημη φορεσιά μέχρι το 1920 φορούσαν την εξής:

1. Κατασάρκι.
2. Πουκάμισο. Ασπρο με μεγάλα φαρδιά μανίκια-φρούτα.
3. Φουστανέλα μακριά.
4. Κάλτσες μάλλινες υφαντές μέχρι τους μηρούς, όπως και της Θράκης, με καλτσοδέτα και φούντα κάτω από το γόνατο.
5. Ζωνάρι στη μέση και παλιότερα σιλάχι ή σλιάφι.
6. Τσιπκένι, όπως και στη φορεσιά της Θράκης.
7. Στο κεφάλι φορούσαν σκούφια, ένα στρόγγυλο χαμηλό κάλυμμα. Το επίσημο ήταν φτιαγμένο από ένα γιαλιστερό ύφασμα, σαν μεταξωτό.
8. Φορούσαν τσαρούχια με φούντες.

Μετά το 1920 φορούσαν όλα τα ανωτέρω, εκτός από τη φουστανέλα και τις κάλτσες, τα οποία τα αντικατέστησαν με την άσπρη μπουραζάνα. Η μπουραζάνα ήταν φτιαγμένη από φίνο μαλλί - υφαντό. Δεν ήταν στητή στους γοφούς. Δενόταν στη μέση με χοντρό μάλλινο πλεκτό κορδόνι ή άσπρο σχοινί, το οποίο ήταν περασμένο εσωτερικά στο ζωνάρι της μπουραζάνας.

Καθημερινά φορούσαν άσπρη ή μαύρη μπουραζάνα, φτιαγμένη με μάλλινο ύφασμα χτυπημένο στη νεροτριβή, με γιλέκο και σακάκι μαύρο ή μπλε.

Αργότερα φόρεσαν κοστούμι φτιαγμένο από μπλε φίνο υφαντό ύφασμα με σακκάκι, παντελόνι και γιλέκο, τύπου ευρωπαϊκού.

Την μπουραζάνα πιθανόν τη δανείστηκαν από τους αρβανιτόβλαχους, προφανώς λόγω ευκολίας και απλούστευσης στην κατασκευή και τη χρήση.